De Ilias / De Trojaanse
Oorlog, vragen bij de tekst
1. Welk element of
elementen uit dit epos ken je uit onze alledaagse spreektaal?
2. Één die je
waarschijnlijk niet kent is ‘een Parisoordeel’. Leg in je eigen woorden uit wat
met deze uitdrukking bedoeld wordt. (‘Dat is echt een Parisoordeel.’)
3. Eris gooit een appel
tussen de kibbelende dames. In welk algemeen bekend verhaal speelt een appel
een vergelijkbare rol?
4. Griekse goden zijn
antropomorf. Ook deze term komt uit het Grieks: ἄνϑρωπος, ánthrōpos, mens, en μορφή, morphē, vorm.
Goden in de vorm van mensen dus. De tekst geeft daarvan vele voorbeelden. Geef
er één.
5. In de film Troy loopt
het anders met Paris en Menelaos af dan in het epos. Vertel.
6. Noem vier karakters uit
de Trojaanse oorlog en beschrijf elk in drie tot vier zinnen.
7. Noem een Griekse en een
Romeinse dichter en noem van elk een epos.
Of:
8. Van wie laat Vergilius
de Romeinen afstammen en hoe en waar doet hij dat? Wat zegt dit over hoe hij
deze voorvaderen zag?
9. Hektor krijgt
vervolgens twee maal een Paris-oordeel ten aanzien van zijn broer Paris. Welke
twee dilemma’s zijn dit?
De Trojaanse Oorlog,
het verhaal
Bron:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Trojaanse_Oorlog#De_Ilias - licht bewerkt
In de literatuur
De Trojaanse Oorlog is het onderwerp geweest
van enkele werken in de literatuur, waarvan het epos Ilias van de schrijver
Homerus verreweg het beroemdste is. Een hoofdpersoon van de Ilias Odysseus (of
Ulysses) komt ook voor in Homerus' andere epos, de Odyssee.
Deze
oorlog is ook onderwerp geweest van andere klassieke werken, echter alle jonger
dan het werk van Homerus. Een voorbeeld is Aeneis van de Romeinse dichter
Vergilius.
Bekende
meesterwerken uit de Engelse literatuur waarin de Trojaanse Oorlog een rol
speelt zijn Troilus and Criseyde van Geoffrey Chaucer en Troilus and Cressida
van William Shakespeare.
Vanaf
de Renaissance tot in de 19e eeuw is de Trojaanse oorlog ook een bron van
inspiratie geweest: in het Duits classicisme en uiteindelijk het classicisme en
het neoclassicisme.
De Ilias
Homerus behandelt in zijn epos de Ilias de wrok
van Achilles gedurende de Trojaanse Oorlog. De eerste zin geeft meteen het
thema aan van de Ilias:
Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος
Bezing,
Godin, de wrok van Peleus' zoon Achilleus
Hoewel twijfel aanwezig is of Homeros het
geheel zelf heeft geschreven, of dat het om het werk van meer dan een auteur
gaat, nemen we hier gemakshalve aan dat Homeros het heeft geschreven. Homeros
leefde rond 800-750 v.Chr. en zal dus geen ooggetuige zijn geweest, noch zal
hij die ondervraagd kunnen hebben over de oorlog. In de periode die hieraan
voorafging is het verhaal over de oorlog mondeling doorverteld en ondertussen
nog wat aangedikt. Ook niet onwaarschijnlijk is dat achter het verhaal
mettertijd een betekenis werd gezocht en een moraal aan het verhaal werd
toegevoegd, aangezien het in de tijd van Homerus een geliefd verhaal was.
De legende
Het Parisoordeel
Op het huwelijk van Peleus en Thetis zijn alle
goden aan het feesten. Eén is er echter niet uitgenodigd: Eris, godin van twist
en tweedracht. Wie wil er immers dat er op zijn huwelijksfeest ruzie ontstaat?
Eris is woest omdat ze niet is uitgenodigd en ze verzint een plan: ze schrijft
op een gouden appel 'voor de mooiste' (τῇ καλλίστῃ - tèi kallistèi) en ze gooit de appel de
feestzaal binnen. Natuurlijk vinden zowel Hera, Athena als Aphrodite zichzelf
de mooiste en Eris' plan lukt: er ontstaat geruzie. Zeus wordt om raad
gevraagd, maar die wil zich liever niet uitspreken over deze netelige kwestie.
Hij stelt voor om de Trojaanse prins Paris te laten oordelen. De drie godinnen
komen bijeen om Paris te laten beoordelen wie van hen de mooiste is. Op
uiterlijk is het zeer moeilijk voor Paris om te bepalen wie nu uiteindelijk de
mooiste godin is. Om de uiteindelijke beslissing kracht bij te zetten,
besluiten de drie godinnen om Paris, door middel van extra giften en beloften,
ervan te overtuigen om de godin met het meest aanlokkelijke aanbod te verkiezen
tot mooiste godin. Hera, de echtgenote van Zeus, belooft Paris onmetelijke
macht wanneer hij voor haar als de mooiste kiest. Pallas Athena belooft Paris
onnoemelijke wijsheid en Aphrodite belooft Paris ultieme liefde in de vorm van
de mooiste vrouw op aarde, Helena van Sparta, die reeds beloofd was aan een
groot Grieks leider, de Atreïde Menelaos. Paris kiest uiteindelijk voor
Aphrodite als mooiste godin omdat zij hem de mooiste vrouw op aarde had
beloofd. Nadat Paris gekozen heeft de appel aan Aphrodite te geven, heeft hij
de vijandelijkheid van Hera en Pallas Athena. Hij had nu één godin blij
gemaakt, maar de twee anderen haatten hem nu. Dit zou tot rampzalige gevolgen
voor Troje leiden.
De schaking van Helena
Belofte maakt schuld en Paris vindt dat het wel
tijd wordt om zijn beloning te gaan halen. Hij stapt dus met een aantal makkers
in zijn boot om Helena te gaan halen. Deze was toen al getrouwd met Menelaos,
dus moest Paris haar ontvoeren. Toen Paris eenmaal aankwam bij Menelaos, werd
hij gastvrij ontvangen en mocht zo lang blijven als hij wilde. Helena werd gauw
verliefd op Paris en samen voeren ze terug naar Troje. Wanneer Menelaos de
verdwijning van zijn vrouw ontdekt zit die al ver weg, in de Trojaanse
paleizen. Menelaos voelt zich beledigd en zint op wraak.
Oorlog
Menelaos gaat naar zijn broer Agamemnon en legt
alles uit. Door een eed waren allen die destijds naar de hand van de schone
Helena dongen verplicht diegene te verdedigen tegen elkeen die met hem zou
twisten. Ze besluiten vervolgens om alle Grieken samen te roepen op het
eilandje Aulis, om vandaaruit ten oorlog te trekken tegen de Trojanen.
Agamemnon zal de vloot aanvoeren. Onder de helden bevinden zich veel van hen
die naar de hand van Helena dongen. De personen spreken nog steeds tot de
verbeelding: de bijna onkwetsbare Achilles, zijn goede vriend en neef
Patroklos, de oude en wijze Nestor, de beresterke Ajax, de vriend van Herakles
Philoctetes met boog en pijlen van Herakles, de slimme en listige Odysseus, de
ziener Kalchas, de dappere Diomedes en uiteraard Menelaos zelf. In Aulis
aangekomen zien de Grieken zich eerst nog genoodzaakt Agamemnons dochter
Iphigeneia te offeren omdat een gunstige wind uitblijft. Volgens sommige
verhalen redt Artemis haar echter door een hert in Iphigineia's plaats te
leggen omdat ze op het laatste moment medelijden krijgt met het meisje.
Paris en Menelaos
Als de Grieken bij Troje arriveren, besluiten
ze na enige gevechten dat ze het beste een tweestrijd tussen Paris en Menelaos
kunnen houden. Hektor en Odysseus zetten hiervoor een strijdperk uit. Als Paris
wint blijft Helena in Troje en gaan de Grieken terug naar huis, als Menelaos
wint gaat Helena weer terug mee naar Griekenland. Als het gevecht is begonnen
blijkt Menelaos veel sterker dan Paris en als Paris op het punt staat door Menelaos
te worden gedood, ontstaat er ineens een dichte nevel (gemaakt door Aphrodite)
en verdwijnt Paris van het strijdtoneel naar zijn slaapkamer. Er is dus geen
winnaar uit het gevecht gekomen en de oorlog gaat door.
Achilles en Hektor
Achilles is zonder enige twijfel de sterkste
Griekse held. Zijn moeder Thetis heeft hem als baby in de rivier de Styx
ondergedompeld, zodat hij onkwetsbaar is geworden. Enkel op de plaats waar ze
hem vasthield, aan zijn hiel, is hij zwak. Als hij daar geraakt wordt, zal hij sterven.
Niemand kent Achilles' geheim echter. Na 10 jaar oorlog om Troje zijn de
Grieken nog geen stap dichter bij de overwinning. De Trojaanse helden vechten
dapper: in de hoofdrol zien we vooral Hektor, de zoon van koning Priamus.
Paris, die eigenlijk verantwoordelijk is voor de oorlog, zit liever thuis, bij
Helena.
Achilles doet niet meer mee
De pest is uitgebroken bij de Grieken. Men
vraagt de ziener Kalchas wat er gedaan moet worden. Trillend op zijn benen zegt
Kalchas dat de aanvoerder, Agamemnon, de oorzaak is van de pestepidemie. Apollo
is boos op hem, omdat hij Chryseis, de dochter van een van de priesters tot
zijn slavin heeft gemaakt. De Grieken vinden allemaal dat Agamemnon het meisje
moet teruggeven aan haar vader om Apollo weer gunstig te stemmen. Na lang
aarzelen stemt Agamemnon daarmee in, maar hij wil er wel iets voor in de
plaats. Hij wil Briseis, de knappe slavin van Achilles. Achilles is woest,
scheldt Agamemnon uit en daagt hem zelfs uit voor een gevecht. Uiteindelijk
geeft hij Briseis aan Agamemnon, maar hij is zo beledigd en beschaamd, dat hij
weigert nog verder te vechten.
Trojanen aan de winnende hand
De pestepidemie bij de Grieken stopt, en de
strijd met de Trojanen breekt weer los als nooit tevoren. Hoe dapper de Grieken
ook vechten, ze blijken Achilles niet te kunnen missen. Ze worden meer en meer
teruggedrongen naar hun eigen legerkamp. De Trojanen dreigen zelfs het kamp en
de schepen van de Grieken in brand te steken. De Grieken begrijpen dat het zo
niet langer kan en Agamemnon besluit Briseis dan toch maar terug te gaan
brengen naar Achilles. Zijn pogingen zijn vergeefs: Achilles is zo diep
gekwetst dat hij blijft weigeren mee te vechten. Hij wil naar huis.
Patroklos' dood en Achilles' terugkeer
Achilles' soldaten en zijn vriend Patroklos
zien de Trojanen dichter- en dichterbij komen. Patroklos vraagt Achilles of
hijzelf dan ten minste toch mag gaan meevechten. Eventueel met de wapenrusting
van Achilles aan, zodat de Trojanen denken dat Achilles zelf terug is. Achilles
geeft Patroklos daarvoor toestemming. Patroklos is dolblij en trekt meteen ten
strijde. Het plan lukt: de Trojanen denken inderdaad dat Achilles zelf terug
is, en ze wijken terug tot achter hun stadsmuren. Maar dan valt de helm af van
Patroklos. Hector ziet het meteen. Hector schreeuwt 'verrader' en met behulp
van Apollo doodt hij Patroklos en rooft diens wapenuitrusting.
Wanneer Achilles op de hoogte wordt gesteld van
Patroklos' dood, is hij onmiddellijk bereid om weer mee te doen. Hij wil wraak
nemen op Hektor. Hephaistos zelf smeedt voor hem een nieuwe wapenuitrusting, en
Achilles trekt ten strijde. Hij gaat tekeer als een leeuw en maakt de
Skamandrosrivier rood van het bloed van de Trojanen die hij doodt. Dan komt hij
plots voor Hektor te staan. In een geweldig gevecht doodt hij Hektor, maar nog
is zijn woede niet gekoeld. Hij hangt Hektors lijk achter zijn strijdwagen en
dagelijks rijdt Achilles met zijn strijdwagen rond, met erachter het lijk van
Hektor. Het lijk blijft verder echter onbeschadigd door interventie van god
Hermes (boodschapper en god van reizigers). Ontzet zien de Trojanen dit
tafereel aan vanaf de muren van hun stad. Koning Priamus, Hektors vader, kan
dit niet meer aanzien. Op een nacht gaat hij, beschermd door Hermes naar het
Griekse kamp en vraagt Achilles om het lijk van zijn zoon los te kopen.
Achilles stemt aanvankelijk met tegenzin toe en de Trojanen begraven Hektor
waardig.
Achilles' dood
Na Hektors begrafenis bleven de Grieken aan de
winnende hand. Achilles had bijna de stadspoorten van Troje geopend, toen Paris
hem, geholpen door Apollo, met een pijl trof in zijn hiel, waarna de held
stierf. Er brak een strijd los om het lijk van Achilles, maar Ajax en Odysseus
verdedigden hem. Uiteindelijk zou de meer charismatische en welbespraakter Odysseus
Achilles' wapens krijgen. Ajax kon dit niet verkroppen en in zijn woede ging
hij in het donker zijn kamp uit om alle Griekse leiders neer te slaan. Dit deed
hij, maar zijn verstand was vertroebeld door de godin Athena, en toen zijn
verstand weer terugkwam bleek hij enkel een kudde schapen te hebben geslacht.
Zijn overpeinzingen hierover leidden ertoe dat hij liever zelfmoord pleegde dan
in schaamte verder te leven. Dagenlang rouwden de Grieken, tot Nestor hen weer
tot orde riep waarna de strijd werd hervat. Ook Paris, de oorzaak van alle
ellende, kwam ten val toen een pijl van Philoctetes hem doodde. Philoctetes
droeg immers de boog van de toen al legendarische Herakles. Aeneas, een andere
Trojaanse prins, doch geen zoon van Priamos, was nu de sterkste Trojaanse held,
zodat de Grieken de stad nog steeds niet konden innemen.
Het Houten Paard
Na 10 jaar oorlog raadde de ziener Kalchas de
Grieken aan om de stad met een list in te nemen, daar geweld blijkbaar geen
oplossing bood. De sluwe Odysseus kwam met het plan: de Grieken bouwden een
metershoog houten paard waarin ze soldaten verstopten: Odyseuss zelf, Achilles'
zoon Neoptolemus, Menelaos, Diomedes, Thessandrus, Stenelus, Acamos, Thoas,
Machaon, Epeos en vele anderen. Het plan vereiste dat de Trojanen, in hun
overwinningsroes het paard de stad in zouden slepen en zouden feesten, waarna
ze kwetsbaar zouden zijn. De Grieken braken hun kamp op en deden of ze terug
naar huis gingen. In werkelijkheid lieten ze hun schepen echter voor anker gaan
bij het eiland Tenedos. Eén Griek was achtergebleven, Sinon. De Trojanen kwamen
buiten de stad en stonden stomverbaasd rond het paard. Hun ziener Laokoon
waarschuwde dat het een list betrof. Hij werd echter, samen met zijn twee zoons
Athenodorus en Polydorus, gewurgd door slangen die uit de zee kwamen. De
Trojanen zagen hierin een teken van de goden dat Laokoon onbetrouwbaar was. Ze
vonden ook Sinon, die hun vertelde dat hij was achtergelaten door de Grieken en
dat de Grieken naar huis waren; het paard was een geschenk voor Pallas Athena.
Cassandra, de dochter van Priamus, voorspelde dat het slecht zou aflopen
wanneer de Trojanen het paard de stad binnen zouden halen. Zij faalde nooit in
haar voorspellingen, maar omdat zij ooit de liefde van niemand minder dan
Apollo had versmaad, was zij door hem vervloekt, zodat zij nooit geloofd werd,
dus luisterde ook nu niemand naar haar. Uitgelaten haalden de Trojanen het
paard naar Troje en een feest barstte los.
De Trojanen lagen allemaal dronken te slapen en
Sinon vond de tijd rijp om met een fakkel een teken te geven naar de schepen
die even verderop lagen en bevrijdde zijn makkers uit het paard; dezen openden
de poorten van de stad. De Trojanen, weliswaar in de meerderheid, hadden
vanwege het verrassingseffect en de drank geen enkele kans en werden
afgeslacht. Ook koning Priamos werd door Achilles' zoon Neoptolemos gedood en
Andromache, de weduwe van Hektor, werd door hem als buit meegevoerd naar zijn
vaderstad Epirus. Haar zoontje Astyanax werd van de stadsmuur van Troje
geworpen.
Aeneas weet echter met enkele Trojanen te
ontsnappen. Hij zal de Middellandse Zee rondzwerven en uiteindelijk een nieuwe
stad stichten, Rome. Over deze omzwervingen vertelt de Romeinse dichter
Vergilius in zíjn beroemde epos de Aeneis, 19 v. Chr.
Aeneas' vlucht uit
Troje, geschilderd door Federico Barocci, 1598